Wandelen in het Zwarte Woud

Het Zwarte Woud is een goed toegankelijk middelgebergte met veel afwisseling, waar je elk seizoen prachtige wandelingen kunt maken van licht tot bijzonder zwaar. Ook in de winter kun je (op sneeuwschoenen of ski’s) letterlijk alle kanten uit! Behalve het landschap heeft het Zwarte Woud nog meer troeven in huis, die allemaal bijdragen aan een maximaal wandelplezier voor iedereen. Het gehele Zwarte Woud is nu een beschermd natuurgebied, waarin met name het Natuurpark Südschwarzwald (3.940 km2) en Natuurpark Schwarzwald Mitte/Nord (3.750 km2) speciale bescherming genieten.

In het Zwarte Woud is een zeer uitgebreid netwerk van wandelpaden op diverse niveaus. Je hebt langere, meerdaagse trails en kortere lokale trajecten, die doorgaans goed op elkaar aansluiten. Met de markering van deze routes zit het wel snor. De Duitse ‘gründlichheid’ zorgt ervoor dat je bijna niet kunt verdwalen. Een ander belangrijk pluspunt is een uitstekend geregeld openbaar vervoer. Vanuit Nederland naar het Zwarte Woud en zeker ook in het gebied zelf. Zo ben je niet gebonden aan dezelfde start- en eindlocatie.

Kortom, het Zwarte Woud is een uitstekende bestemming voor een kortere of langere wandelvakantie waar je prima je eigen ‘wandelmenu’ kunt samenstellen. Het is wel een middelgebergte met een daarbij behorend klimaat, maar extreme situaties komen zelden voor. Omdat je zoveel keuze en mogelijkheden hebt èn omdat de infrastructuur uitstekend is geregeld, is het Zwarte Woud ook een zeer geschikte bergwandelbestemming voor gezinnen met (jongere) kinderen.

Flora en fauna

Op bergweiden en op de hooggelegen veengebieden komen - naast de algemenere soorten - ook zeldzame flora voor. Planten zoals biesvaren, pulsatilla, zilverdistel of handdekenskruid, die uiteraard beschermd zijn. Sparrenbomen zijn heer en meester in het Zwarte Woud en die kunnen een hoogte bereiken tot 40 meter en tot 150 jaar oud worden. De loofwouden herbergen vooral eik en beuk. Interessant zijn de hoogveengebieden boven de 1.100 meter. Die beslaan slechts 3% van het Zwarte Woud, maar zijn de moeite waard. De omgeving van Hornisgrinde bijvoorbeeld. Daar tref je hooggelegen heidevelden en veenmoerassen. Waarin door weer en wind verminkte bomen een moeizame poging doen om overeind te blijven. 

De fauna in het Zwarte Woud staat al langere tijd onder druk van het toerisme en de relatief dichtbevolkte dalen. Toch kun je hier soorten tegen het lijf lopen, die je elders niet zo snel tegen zult komen. Bekend is het auerhoen, waarvan de populatie op 600 à 700 exemplaren worden geschat. Oorspronkelijke bewoners, zoals de beer en de wolf zijn echter al lang uit het Zwarte Woud verdwenen. Volgens sommige bronnen zou de lynx sinds een aantal jaren weer opnieuw inheems zijn in de bossen. De kans om die tegen te komen is echter klein. Maar roodwild zoals edelherten en reeën, wilde zwijnen, roofvogels en (misschien) de wilde kat, kunnen zeker je spoor kruisen.

Behalve de auerhoen leeft er in het Zwarte Woud nog een ander typisch beestje: de Lumbricus Badensis. Dat is een reusachtige regenworm die een lengte van 60 cm kan bereiken en 35 gram kan wegen. Hij leeft boven de 1.000 meter, in het gebied van de Feldberg en Belchen. Tijdens regenachtige dagen komt het diertje vaak aan de oppervlakte. Dus je hebt een redelijk grote kans dat je hem op je wandelroute daar kunt ontmoeten.

De hoogste toppen

De Feldberg is met zijn 1.493 meter de hoogste berg in het Zwarte Woud. Met een hele mooie panorama’s en veel sneeuw in de winter. Wel een beetje verpest omdat er vlak bij de top een groot wintersportcentrum is. Met een enorme drukte! De Belchen, niet ver van de Feldberg, is met 1.414 meter wat lager, maar ook een stuk rustiger. Een mooi stukje natuur met een uitzicht op de Alpen, als het weer goed is. 

De hoogste berg van het Nord Schwarzwald is de 11.64 m Hornisgrinde. Een hoogveenmoeras ligt daar als een soort lens bovenop. Helaas dat ook hier de moderne techniek aanwezig is. Vlakbij de top staat een 207 meter hoge zendmast, die in 2015 ook nog eens gezelschap kreeg van drie hoge windmolens kreeg op een plek waar Aeolus vaak hard aan het werk is. Gelukkig maakt het hele kleine gletchermeertje Mummelsee, aan de voet van deze top, weer veel goed. 

De Kandel (hoogte 1.241m) is een eenzame top in het Schwarzwald-mitte, die helemaal omgeven is door diepe valleien en hun beekjes. De berg lijkt hoger dan ie is, omdat het duizend meter lager gelegen Rijndal niet ver ten westen ligt. Een berg met alpine trekjes, inclusief een aantal uitdagingen voor klimmers.

Klimaat en seizoenen

Het Zwarte Woud is een middelgebergte en heeft een semi-continentaal klimaat. Dat betekent strenge winters en doorgaans prettige zomers. Er valt in iedere maand veel neerslag, maar het is zeer overdreven om te zeggen dat het ’360 dagen per jaar regent in het Zwarte Woud’. Veel regen valt in zware buien en een groot deel van de jaarlijkse neerslag valt in de vorm van sneeuw. Uiteraard vangen de hoogste toppen de meeste neerslag. De Hornisgrinde in het noorden kan op 1.200 mm per jaar rekenen en op de Feldberg in het zuiden, wordt gemiddeld 1.600 mm per jaar gemeten. In lager gelegen gebieden van het Zwarte Woud is dat ongeveer de helft. 

Qua temperatuur worden zelden extreme waarden gemeten. Temperaturen van minder dan -15°C en hoger dan 25°C zijn zeldzaam in gebieden boven de 1.000 meter. Daaronder zijn de temperaturen gemiddeld tot 5°C hoger. 

In het Zwarte Woud moet je er altijd rekening mee houden dat de weersomstandigheden zeer snel kunnen veranderen, net zoals in iedere bergachtige omgeving. Berucht zijn zware onweersbuien in de zomer, regen, harde wind en lage temperaturen in de herfst en lente, of onverwacht hevige sneeuwval in de winter. 

Een verschijnsel dat je vooral in de maanden november en december kunt verwachten, is inversie koude. Omdat koude lucht altijd daalt, zal deze zich verzamelen in het Rijndal. Daar hebben ze dan dagen, soms weken, achtereen een dichte mist en lage temperaturen. De toppen in het Zwarte Woud die hoger zijn dan 800 à 1.000 meter steken daar bovenuit. Volop zon, windstil, prettige temperaturen en een strakblauwe hemel. Het is een geweldige ervaring om boven zo’n wolkenzee te wandelen, waar andere toppen als eilanden bovenuit steken.

Het is moeilijk te zeggen welk seizoen het beste is om te wandelen. In ieder seizoen biedt het Zwarte Woud uitstekende mogelijkheden. Vanaf half april tot eind september heb je - qua weer en terreinbegaanbaarheid - meestal de beste omstandigheden. In de vroege lente ligt er nog vaak sneeuw in de hogere delen en kan er nieuwe sneeuw bijvallen. Je kunt je sneeuwschoenen meenemen of je hebt een optie om een andere route kiezen. Een mooie periode is de herfst, met z’n prachtige kleuren èn de bronsttijd van edelherten (half september/half oktober). 

Vanaf half november kunnen de eerste sneeuwbuien vallen en boven de 1.000 meter hoogte kan dan al een dik pak sneeuw liggen. Dat doorgaans niet lang blijft liggen, in het begin van de winter. Over de winter gesproken: het Zwarte Woud is het meest sneeuwzekere middelgebergte van Duitsland. Je kunt de mooiste hikes maken op sneeuwschoenen of ski’s. Op trails die daarvoor speciaal aangelegd en gemarkeerd zijn. Helaas valt de hoeveelheid sneeuw ook hier soms tegen, zeker in het begin van de winter. De laatste twee jaar lag er geen cm sneeuw tijdens de kerstvakantieweken. De sneeuwzekerheid (meer dan 90% kans) is het grootste tussen half januari en begin maart!

De wandelmogelijkheden in het Zwarte Woud

Het Zwarte Woud beschikt over een enorm uitgebreid netwerk aan wandelroutes. Met niet minder dan 32.000 km aan trails! Van elk niveau en doorgaans uitstekend onderhouden en gemarkeerd. Besef wel dat wandelen in het Zwarte Woud - mede om bovengenoemde redenen - buitengewoon populair is. De Duitsers zijn dol op hun ‘Schwarzwald’, maar ook vele andere nationaliteiten komen er graag voor een wandelvakantie.

Der Schwarzwaldverein

Al in 1864 werd in Freiburg de eerste wandelvereniging van Duitsland opgericht. Het betreft de Schwarzwaldverein, die tot doel had om het Zwarte Woud voor wandelaars te ontsluiten. Door het aanleggen van gemarkeerde trails, het uitgeven van wandelgidsen en topografische kaarten en het plaatsen van schuilhutten en zitbanken. Hun oorspronkelijke doel geldt tot op de dag van vandaag. Maar de vereniging besteedt nu ook veel aandacht aan natuurbeheer, gezamenlijke wandelingen en workshops die op de natuur zijn gebaseerd. 

De Schwarzwaldverein heeft in het jaar 2000 een nieuw markeringssysteem ontwikkeld. Een tweekleurige ruit op een witte of gele achtergrond geeft precies aan op welke route dat je zit. Wel zo praktisch in een wandelnetwerk dat in diverse groepen is verdeeld. Hieronder geven we een korte omschrijving van een aantal mooie wandelroutes in het Zwarte Woud.

1. De Westweg

Van Pforsheim naar Basel
Lengte:  285km / etappes: 11

Deze wandelroute werd al in 1900 aangelegd en is daarmee de eerste Duitse ‘Fernwanderwege’. De route voert je letterlijk langs en over alle hoogtepunten van het Zwarte Woud. Je komt over de hoge venen van de Hornisgrinde, daarna daal je af naar de Mummelsee. Verderop naar het zuiden ga je door het Kintzigtal richting Titisee. Het hoogtepunt gaat over de toppen van de Feldberg en de Belchen. Tenslotte ga via een panoramarijke route naar het drielandenpunt van Duitsland, Frankrijk en Zwitserland, het eindpunt van deze wandelroute. Een prachtige kennismaking met het Zwarte Woud, als dit je eerste wandelvakantie in dit gebergte is.

2. De Mittelweg

Van Pforzheim naar Waldhutte
lengte: 233km / etappes: 9 / hoogtemeters: 7.200

Deze route gaat door grote naaldwouden en over hoogveenmoerassen in het noorden van het Zwarte Woud, richting Freudenstadt. Daarna volgt een vriendelijk en afwisselend boerenlandschap, met ook veel natuur. Na de bergen van het Hoch Schwarzwald trek je verder naar het dal van de Schwarza. Daar kun je kiezen uit een westelijke of oostelijke variant naar het dal van de Bovenrijn bij Feldhutte.

3. Ostweg

Van Pforzheim naar Schaffhausen 
Lengte: 245km / etappes: 12 / hoogtemeters: 7.400

Een hele alternatieve route. Grotendeels over de oostelijke hellingen van het Zwarte Woud, zoals de naam al aangeeft. Hoewel het hoogste punt van dit traject niet hoger is als 920 meter, maak je veel hoogtemeters. Een route met een aantal flinke uitdagingen en met uitzicht op de Zwabische en Zwitserse Alpen als het weer mee zit. Die kans op goed weer heb je! De oostelijke helft van het Zwarte Woud vangt veel minder neerslag en heeft meer zonne-uren dan het westelijke deel.

4. Der Gaurandweg

van Mühlacker naar Freudenstadt
lengte: 121km / etappes: 5

Vanuit het Entztal, over de hoogten van Gaulandschaften maak je kennis met een vriendelijk en deels bebost boerenland. Een wandeling langs het prehistorisch verleden van het Zwarte Woud. Langs een oude postroute kom je terecht in de stadjes Haiterbach en Salzstetten met mooie vakwerkhuizen. De route eindigt in Freudenstadt.

5. Hochrein Hohenweg

lengte: 125km / etappes: 6

Wie helemaal het onderste uit de kan wil halen, kiest voor de meest zuidelijke route in het Zwarte Woud. Deze route volgt in grote lijnen en in stroomopwaartse richting het dal van de Bovenrijn, op de grens met Zwitserland en Duitsland. Hier staan een aantal ruige en steile valleien om je komst te trappelen. Van de Wehra, Murg en Alb. Met mooie uitzichten op de Bovenrijn, de Jura, Alpen in het zuiden en … de toppen van het Zwarte Woud iets ten noorden!

6. Hotzenwald Querweg

Van Schopfheim naar Waldshut
lengte: 46km / etappes: 2

De kortere versie van de bovengenoemde Hochrein Hohenweg, die je eveneens door de dalen van de Wehra, Murg en Alb voert.

7. Schwarzwald Nordrandweg

van Mühlacker naar Durlach
lengte: 56km / etappes: 3

Een wandelroute in het noorden van het Zwarte Woud, die grotendeels door een heuvelachtig open landschap gaat. Akkergebieden, weilanden, wijnlanden en ook beboste percelen. Langs deze route liggen enkele ruïnes en pittoreske dorpjes. Een weinig spectaculaire keuze voor mensen die het ‘rustig aan willen doen’.

8. Hans-Jacobweg 1 en 2

Hans-Jacobweg 1
rondwandeling vanuit Schapbach
lengte: 52km / etappes: 3

Hans-Jacobweg 2
rondwandeling vanuit Haslach 
lengte: 96km / etappes: 4

Over en langs het leven van de schrijver Heinrich Hans Jacob, in het bovendal van de Kinzig en haar zijriviertjes. Op deze rondwandeling zie je maar een klein deel van het Zwarte Woud, maar het is zeker niet het saaiste deel.

9. Kandelhohenweg

van Oberkirch naar Freiburg
lengte: 125 km / etappes: 5

Spannende en afwisselende wandelroute, waarbij vooral de vierde etappe erg zwaar is (bijna 1.000 hoogtemeters). Vanuit Oberkirch bedwing je eerst de Mooskopf, die slechts 871 meter hoog is. Maar daarna daal je weer af naar 180 meter, om te volgende dag weer te klimmen. Op de 4e etappe is de Kandel aan de beurt, met z’n 1241 hoogtemeters. Het is de meest westelijke berg van het Zwarte Woud. Met een machtig uitzicht over het Rijndal in Duitsland en Frankrijk èn de Vogezen in het westen. Een boeiende wandeling, met een aantal pittige klimmetjes.

10. Querweg Freiburg Bodensee

van Freiburg naar Konstanz
lengte: 180km / etappes: 7

Maar liefst 180 kilometer trekken ze uit voor deze wandeling naar de Bodensee, op de grens met Zwitserland. Het zuidelijke deel van het Zwarte Woud geldt als één van de mooiste wandelgebieden in Duitsland. Je volgt het dal van de Wutach en vervolgens kom je in een totaal ander gebied terecht. In de Hegau, een gebied met diverse vulkaankegels. De bekendste daarvan is de 686 meter hoge Hohentwiel, met op de top een oude burcht. De volgende verrassing is niet ver meer, de Bodensee bij Konstanz.

11. Querweg Geigenbach Alpirsbach

Van Geigenbach naar Alpirsbach
lengte: 52km / etappes 3

Deze niet al te zware route begint in het Kinzigtal en gaat in de volgende etappes door de dalen van de kleine riviertjes Nordrach, Wolf en de Kleinen Kinzig. Het hoogste punt op deze route is de berg Mooskopf van 871 meter hoogte.

12. Querweg Lahr Rottweil

Van Rottweill naar Lahr
lengte: 94 km / etappes: 4

Een route door het centrale deel van het Zwarte Woud, in oost - west richting. Het traject voert grotendeels door de vallei van de riviertje de Neckar. Vervolgens door bossen en later weer over open agrarisch terrein, waar het gras nooit te laat wordt gemaaid. Let op de vele mooie boerderijen, die allemaal in keurige staat zijn. Het is een route op ‘gemiddelde hoogte’, ongeveer tussen 500 en 900 meter. Het hoogste punt is hier de Hohwälder Hohe op 960 meter. Het voordeel is dat je dit traject al in de vroege lente of tot in de late herfst kunt doen. Als hoger gelegen trajecten al of nog ingesneeuwd zijn.

13. Querweg Schwarzwald-Kaiserstuhl-Rhein

van Donauschwingen naar Breisach
lengte: 109 km / etappes: 5

Waar de Donau zijn lange reis naar het oosten begint in het hooggelegen dorpje Donauschwingen, daar gaat deze route in westelijke richting naar Breisach-am-Rhein. De Donaubach is amper 300 meter lang en vloeit samen met de beekjes Brigach en Breg. Die plek wordt als de bron van de Donau beschouwd. Op slechts 40 kilometer van die andere grote Europese rivier, de Rijn! De waterscheidingslijn ligt in de buurt van het plaatsje Furtwangen, waar deze route ook komt. Iets verderop tref je kom je bij het gehucht Südlicher Staatsberg op het hoogste punt (1.045m). 

De Kaiserstuhl is je volgende bestemming. Let op, dit is een apart berggebiedje van ongeveer 10 bij 15 kilometer. Het maakt geen deel uit van het Zwarte Woud. De hoogste top is de Totenkopf (551m). Een oude vulkaan omringt door loss gronden, die door de Rijn als sedimenten zijn afgezet. Beschermd door de Vogezen, kent de Kaiserstuhl een bijna mediterraan klimaat met veel wijnbouw. Door de aangename temperaturen, komen er ook planten- en diersoorten voor die je elders alleen in Zuid Europa treft. Na de Kaiserstuhl daal je af naar het oude vestingstadje Breisach aan de Rijn.

14. Schwarzwald Jura Bodensee

van St-Georgen naar Gaienhofen 
lengte: 112km / etappes: 5

Een minder bekende wandelroute, maar die niet minder heeft te bieden. Verken op deze tocht de Brigachtalhöhen, het dal van de Donau en een route over de Vulkaankegel van de Hegau. Een deel van deze route loopt parallel met de eerder genoemde Querweg Freiburg - Bodensee.

15. Murgleiter

van Gaggenau naar Baiersbron
lengte: 110 km / 5 etappes

Dit is een wandelroute door het Murgtal in het noordelijke deel van het Zwarte Woud. Een tocht door diepe dalen, steile hellingen, heidevelden en dichte bossen. Maar ook met aandacht voor pittoreske stadjes zoals Gaggenau en Baiersbron. De Murgleiter behoort tot de top van de Duitse wandelwegen en sommigen zeggen zelfs dat het de beste wandelroute van Duitsland is. Laat je nieuwsgierigheid de weg wijzen!

16. Schluchtensteig

van Stuhlingen naar Wehr
afstand: 118km / etappes: 6

Een van de meest spectaculaire routes door het Sud Schwarzwald is de vrij nieuwe Schluchtensteig. Zoals de naam al aan geeft trek je hier door de Canyoningachtige valleien, de Rechenfelsen bijvoorbeeld. Dan weer langs wilde riviertjes zoals de Wutach en Schleifenbach. Of de stille omgeving van het meer Schluchsee en het natuurgebied Wutachslucht.

Van de zes etappes zijn er vier erg zwaar en de overige twee middelzwaar. Je zit op hoogten die variëren van 366m tot 1.145m (Bildberg). Als je van een echte uitdaging houdt in het Zwarte Woud, dan is dit je keuze. De beste periode om ‘m te lopen is tussen eind april en eind september.