Wandelen in Andalusië, de mooiste gebieden

Sierra Nevada en Alpujarras

De imposante ‘Besneeuwde bergen’ (oftewel Sierra Nevada), vormen het kloppende hart van Andalusië. Het smeltwater van de hoogste toppen levert dankzij een ingenieus systeem van kanalen (acequias) in de dalen van de Alpujarras al eeuwenlang het beste fruit, de heerlijkste noten en de geurigste hammen (Trevélez) op.

De Sierra Nevada is het hoogste bergmassief van het Spaanse vasteland en de Mulhacén (3482m) de hoogste top. Alleen de vulkaan El Teide op het Canarische eiland Tenerife is hoger. Wat de Sierra Nevada, naast de hoogte, echter nog interessanter maakt is een uniek (en kwetsbaar!) ecosysteem met verschillende vegetatiezones waar wel 70 endemische planten groeien. Terecht heeft de Sierra Nevada de status van een Nationaal Park, één van de twee in Andalusië (de andere is Parque Nacional de Doñana).

De lager gelegen Alpujarras zijn, naast verschrikkelijk mooi, ook cultureel zeer interessant. In dit deel van Spanje trokken de Moren zich uiteindelijk terug toen ze uit de rest van Spanje waren verdreven. Ze bouwden er dorpen, ontgonnen het land en maakten er irrigatiekanalen. Hun sporen zijn  nog overal zichtbaar.

Wandelaars kunnen in beide gebieden letterlijk alle kanten op. Voor de hand ligt een beklimming van de Mulhacén, startend vanuit een van de prachtige ‘witte dorpen’ in het zuiden: Capileira, Bubión en Pampaneira. In één ruk omhoog naar de top is erg ambitieus, dus kies voor een nacht in de Refugio Poqueira. De noordkant van de Sierra Nevada wordt onterecht wel eens vergeten, maar een klassieker is de Vereda de la Estrella: een wandeling door een diepe (en groene) ravijn die begint bij het dorp Güéjar Sierra. Het ‘Pad van de Ster’ dringt diep door in de noordelijke kant, bijna tot aan de voet van de besneeuwde kruinen van de Mulhacén, Alcazaba en Veleta.
Blijf je in de ‘lage’ Alpujarras? Vanuit heel veel (witte) dorpen starten verrassende rondwandelingen door ravijnen, langs watervallen en vruchtbare akkers en stukken bos. Een combinatietocht Sierra Nevada en Alpujarras is overigens ook heel goed mogelijk: in 2013 schreven we er al over in Op Pad. Ook de GR 7 loopt dwars door de Alpujarras; van Lanjaron via Busquistar, Berchules en Cadiar naar Laroles. Nieuw is de GR240 die eveneens door de Alpujarras loopt.

Sierra de Grazalema, Sierra de las Nieves en Parque Natural de los Alcornocales

In de streek tussen Malaga en Gibraltar ligt zo veel fraais, dat er zelfs aparte natuurgidsen over worden uitgegeven. Drie gebieden springen eruit: de Sierra de Grazalema, het Parque Natural de los Alcornocales en, alleen om de naam al, de Sierra de las Nieves. We vegen ze hier voor het gemak op een hoop, maar het zijn toch echt drie verschillende gebieden met een geheel eigen charme. In de ‘kleine’ Sierra de Grazalema valt het intieme maar ruige landschap op. Delen zijn begroeid met zeldzame Pinsapo (Spaanse zilverspar) die alleen in dit zuidelijke puntje van het Iberisch schiereiland voorkomt. Het groene gebied (in de herfst en winter regent het in Spanje nergens meer dan hier!) kent verder een verbluffende rijkdom aan planten en bloemen. Het stadje Grazalema vormt een logische standplaats, een verrukkelijke plek met een lokale sfeer en veel goede restaurants. Vanuit hier maak je de beste wandelingen in de richting van ‘huissierra', de Sierra del Endrinal of beklim je de hoogste top van het gebied, de Torreón (1654m). Iets verder naar het noorden is de spectaculaire afdaling in de ruige Gargante Verde een aanrader. Op de hoge rotsen in de kloof broedt de grootste kolonie vale gieren van Spanje.

Let op: Gedurende het hele jaar heb je een speciale permit nodig om bepaalde delen van de Sierra de Grazalema te mogen betreden.

Een oversteek naar de Sierra de las Nieves (de stad Ronda én de beroemde Puente Nuevo beslist niet laten liggen!) is vanuit Grazalema zo gemaakt. Hier geen diepe ravijnen, maar uitgestrekte en golvende heuvels en bergen. Duidelijk minder groen ook dan de Grazalema. De Sierra de las Nieves is een eenzaam gebied met vanaf de hoogste top, de Torrecilla (1919m), een verbluffend uitzicht op Gibraltar en de kust van Afrika. Het gebied staat op de nominatie om in 2019 het derde Nationaal Park van Andalusië te worden.

Ga je vanuit de Sierra de Grazalema naar het zuiden, dan kom je in het Parque Natural de los Alcornocales. Dit zeer uitgestrekte natuurpark is minder bekend, maar volgens kenners wellicht één van de meest interessante van het zuiden van Spanje. Het is een gigantisch gebied vol met kurkeiken (alcornoque, vandaar de naam). Door de ligging tussen de Atlantische Oceaan en Middellandse Zee ‘vangt’ het park veel regen in de winter en lente. Spectaculair is de vochtige ochtendmist tussen de bossen die langzaam oplost bij de eerste zonnestralen. Een bekende lijnwandeling loopt van Alpandeire naar Atajate. Populair zijn de tochten rond de dorpen Benarrabá en Jimena de la Frontera of door de kloof bij Colmenar. Een andere aanrader is de beklimming van de 1092 meter hoge Pico Aljibe. Wie na een stevige klim door een groen en zeer waterrijk bos de top bereikt, heeft een bijna rondom panorama over de gehele Alcornocales. Het noorden en midden van het gebied is stevig bebost en ruiger dan het zuiden waar de heuvels wat meer rollen en het landschap af en toe wel wat weg heeft van Zuid-Frankrijk.

Sierra de Cazorla Y Segura

Het Parque Natural de las Sierras de Cazorla, Segura y Las Villas (vanaf nu Sierra de Cazorla…) is het grootste natuurpark van heel Spanje en ligt ten noorden van het verbluffend mooi gelegen dorp Cazorla dat meteen een prima standplaats vormt. Het is een verrassend ruig berggebied met uitgestrekte pijnboombossen, diepe ravijnen, spectaculaire watervallen en woeste bergen van kalksteen die net de 2000 meter aantikken. Het gebied heeft een rijke fauna waar o.a. Iberisch everzwijn, Spaanse berggeit, moeflon en lynx rondstruinen. De beste dagtochten maak je vanuit Cazorla en Siles. Een wandeling langs de Río Borosa is een must, maar vermijd de drukke weekenden als alle locals hetzelfde plan hebben opgevat. Begin sowieso vroeg. Je loopt over een spectaculair pad, door donkere tunnels (hoofdlamp mee!) en langs diepe poelen waar je geweldig kunt zwemmen. Hoe verder en dieper je in het gebied doordringt, hoe rustiger het wordt. Vanaf de elektriciteitscentrale aan het eind van het dal, wordt het pad duidelijk 'alpiener' en kom je bijna niemand meer tegen. Koplampje mee!
Nieuw is de GR247 die een groot deel van het park doorkruist en het mogelijk maakt een meerdaagse tocht samen te stellen. Let op dat de overnachtingsmogelijkheden beperkt zijn en je vaak eigen voedsel en een tent nodig hebt.De route is niet overal even interessant.
Ook een aanrader op heldere dagen: de beklimming van de El Gilillo, met 1848 meter één van de hoogste toppen van de Sierra de Cazorla. Vanuit Cazorla een stevig en dagvullend programma met spectaculaire uitzichten onderweg.

Cabo de Gata

De Cabo de Gata (Poezenkaap) komt niet in iedere wandelgids voor, maar is voor wandelaars zeker de moeite waard. Het gebied ligt ten oosten van Almería en is zo ongeveer het enige stuk aan de Andalusische kust dat nìet is volgeplempt met hotels, restaurants en glazen kassen. Gelukkig heeft het inmiddels de status van beschermd natuurpark en (voorlopig) behouden voor de toekomst.

Wat vind je er wel? Een indrukwekkend vulkaanlandschap vol cactussen, agaves en palmbomen. Het gebied net achter de kust soms wat weg van Tenerife, maar tegelijkertijd van het Amerikaanse 'Wilde Westen'' Niet voor niets zijn hier diverse (beroemde!) westerns opgenomen en wordt het gebied nog steeds gebruikt als filmdecor. Daarnaast is het een walhalla voor vogelaars: duizenden flamingo´s, kraanvogels en purperreigers strijken hier jaarlijks neer. Is de Sierra de Grazalema het natste gebied van Spanje, de Gabo de Gata is het droogste en warmste en dus een bestemming voor het hele jaar. San José, Las Negras of Rodalquilar zijn logische standplaatsen voor wel 20 dagwandelingen. Wil je meerdere dagen op pad: rijg dan de paden langs de kust aan elkaar tot één wandeling. Ook de GR92 (Sender Mediterraneo) doorkruist dit gebied.

Sierra de Aracena

Het natuurpark Sierra de Aracena y Los Picos de Aroche ligt in de uiterste noordwesthoek van Andalusië, 1,5 uur rijden boven Sevilla, de hoofdstad van Andalusië en één van de heetste steden van Europa. Het gebied bestaat uit drie bergruggen, niet heel ruig en ook niet heel hoog. Typerend voor het gebied zijn dehesas, grote vruchtbare grasakkers in bos- en heuvelgebieden, begroeid met kurkeiken en steeneiken waar vooral het Iberische zwijn zich thuis voelt. Het Iberische zwijn, mocht je het nog niet weten, levert de beste ham van Spanje, de zogenaamde Pata Negra. Tot nog maar vijftig jaar geleden waren witte dorpen als Alàjar, Linares en Aracena alleen met elkaar verbonden door ezelpaden. Dat kleinschalige, zelfvoorzienende karakter is nog heel goed aanwezig in de Sierra de Aracena en vind je bijna nergens in Andalusië zo nadrukkelijk terug.
Veel dagwandelingen in het gebied voeren over de antieke ezelpaden van weleer, dwars door groene akkers en langs fruitbomen, plantages en dehesas. En eindigen (of pauzeren) in één van de bijzondere dorpen van de Aracena. Van oost naar west in het park lopen de GR41 en GR48. Een aanrader is de GR42-1 die een boog maakt vanaf Galaroza via Jabugo en Almonaster naar de westkant van het park.

Sierra de Tejeda-Almijara y Alhama

Het verrassend ruige natuurgebied Sierra de Tejeda-Almijara y Alhama vlakbij Málaga maakt deel uit van de vruchtbare streek Axarquía, een naam door de Moren gegeven. Hoge bergtoppen (meer dan 2000 meter hoog) knallen direct vanuit de kustlijn omhoog waardoor het contrast tussen de lagere (kust)delen en het hogere achterland enorm is. Diepe canyons snijden de bergen doormidden en hebben namen als de Barranco Lentegí of Barranco Río Verde. Deze laatste is waarschijnlijk de mooiste canyon van de heel Andalusië. Ook een wandeling langs en door de (ondiepe) Río Chillar boven Nerja is een klassieker (maar druk in de weekends, gympen of waterschoenen mee!). Nerja is, hoewel toeristisch, een prima standplaats. Hoger in de bergen vind je echter meer rust en authenticiteit. Spectaculair zijn de rotsformaties van 'Almendrón' met zijn messcherpe graten en uitzicht op de kust. Frigiliana ligt meer in het binnenland en wordt gezien als één van de mooiste dorpen van Andalusië. Een beklimming van de 2065 hoge Maroma is een prachtige lange dagtocht. In de winter is de top bedekt met sneeuw.

Camino del Rey

De Caminito del Rey (“Het Koningspad”)  is een zeer spectaculair wandelpad met een totale lengte van 7,7 km (waarvan 4,8 km ‘aanlooproute’)  in de El Chorro-kloof, een uur boven Malaga. Nadat het sterk in verval was geraakt, had het lange tijd de bedenkelijke titel van ‘gevaarlijkste wandelpad van Europa’. Vijf mensen vonden, ondanks dat het pad in 1992 werd afgesloten, de dood. Dankzij een groot en kostbaar renovatieplan is het wandelpad hersteld en in 2015 weer heropend. Gevaarlijk is het al lang niet meer, spectaculair wel. En druk. Reserveren is noodzakelijk.

Praktische Informatie

Markeringen

Vroeger had Spanje een slechte naam op het gebied van markeringen. Gelukkig is er veel veranderd. Zeker in de bekende wandelgebieden zijn markeringen en het onderhoud van paden (mede dankzij subsidies uit Brussel) gewoon aanvaardbaar tot goed te noemen. Ook het kaartmateriaal is betrouwbaarder geworden, maar kan zeker nog niet tippen aan bijvoorbeeld de Zwitserse topografische kaarten.
Grootste probleem in Spanje is het onderhoud van de paden. Hoewel de subsidies in Brussel dus soms rijkelijk vloeien, is er in Spanje geen goed georganiseerd wandelcultuur zoals we in Zwitserland of Oostenrijk (of Nederland!) kennen. Paden worden aangelegd, bordjes geplaatst, verfstrepen gezet maar daarna komt er heel vaak geen vervolg. Wie doet wat?

Vooraf lezen en bekijken

• Een goede investering is de Cicerone gids ‘Walking in Andalucía’ van Guy Hunter-Watts. In deze gids vind je 36 dagwandelingen in zes grote natuurgebieden, naast een berg aan praktische informatie.
• Wie zijn vizier op de Alpujarras zet, steekt uiteraard het boek South from Granada van Gerald Brenan in de bagage. Een schitterend verslag van deze Engelse auteur die hier tussen 1920 en 1934 woonde.
• Een uitstekende gids voor natuurliefhebbers is The nature guide to the Andalusian Sierras (from Malaga to Gibraltar-Spain) van uitgeverij Crossbill Guides. In deze gids de Alcornocales, Sierra de Grazalema en Sierra de las Nieves met de nadruk op natuur, maar ook met prachtige wandeltochten.
• Kaartmateriaal van de Éditorial Penibetica met een schaal van 1:40.000. Redelijke wandelkaarten van de meeste bekende wandelgebieden.

Info boeken en karten vind je op de website van reisboekhandel De Zwerver

Permits

Voor een aantal wandelingen in de Sierra Grazalema is gedurende het hele jaar door een permit nodig. Deze (gratis) permit kun je persoonlijk afhalen in het bezoekerscentrum in El Bosque, maar kun je ook (op tijd!) per mail aanvragen via cvelbosque@reservatuvisita.es. Doe dit bij voorkeur in het Spaans (Engels kan overigens ook) en reken op een lange wachttijd.
Tussen 1 juni en 15 oktober is het, om de beschermde gebieden te mogen bezoeken, zelfs verplicht je aan te sluiten bij een georganiseerde trip in het park. Aanmelden kan ook bij het bezoekerscentrum in El Bosque. Er wordt gecontroleerd en de boetes zijn hoog!
Een zeer uitgebreide en bruikbare handleiding over hoe je een permit aan moet vragen vind je op de site van Wandelen in Andalusië

Algemene informatie

• Spaans Verkeersbureau, website
• Uitstekende (ook Engelstalige) website van de Junta de Andalucia over natuur, parken, adressen en informatie over Andalusië
• Website van de bergsportvereniging van Andalusië. Helaas geen informatie in het Engels of Duits.
• Meer informatie over wandelen in Andalusië vind je ook op Wandelen in Andalusië