Edelherttrail traject 1: de Veluwe

De Veluwe: een stukje geschiedenis

De Veluwe is na de Waddenzee het grootste min of meer aaneengesloten natuurgebied van Nederland. Je vindt er groot wild: edelherten, damherten, reeën en wilde zwijnen en sinds kort zelfs de wolf. De Veluwe lijkt wild en ongerept. Dit is niet zo, want op de Veluwe zijn mensen eeuwenlang  actief geweest. In de vroege middeleeuwen toen grote delen van Nederland nog min of meer natuurlijk waren en de lage delen bestonden uit uitgestrekte moerassen en venen, was de Veluwe juist een hotspot van menselijke activiteit.

IJzer

Het was een industrieel gebied waar op grote schaal ijzer gewonnen en verwerkt werd. Daar was zeer veel hout voor nodig, waarvan houtskool gemaakt werd voor de ijzerovens. Aanvankelijk verdwenen de grote bomen: de eiken en beuken die hier van nature groeiden. Toen kwam men erachter dat wanneer je jongere bomen omhakte, deze daarna weer uitliepen en meerdere stammen kregen, die je na 10 jaar weer kon oogsten. Dit hakhout was een blijvende brandstofbron.

Heide en zandduinen

Door bevolkingsgroei en verbeterde landbouw ontstonden steeds omvangrijkere heidevelden als gevolg van begrazing met almaar meer schapen. Uiteindelijk graasden er teveel schapen en takelde de hei af, zodat de onderliggende zandige bodem bloot kwam te liggen. Werd zo’n plek zo groot dat de wind er vat op kreeg, dan ging het zand stuiven en ontstond er een oncontroleerbare zandverstuiving. Die konden op de Veluwe enorme proporties aannemen. Er ontstonden wandelende duinen die hele bossen konden verzwelgen en dorpen bedreigden. Zij worden ook wel 'atlantische woestijnen' genoemd.

Herbebossing

Om die verwoestijning tegen te gaan, werden in de 19e eeuw herbebossingcampagnes opgezet. De in Nederland zeldzame grove den bleek een geschikte boomsoort. Zo raakten de grote delen van de Veluwe bebost met naaldhout, dat veel weg had van de Scandinavische taiga’s. Ook de dwergstruiken die daarbij horen als Blauwe bosbes, Kraaihei, Vossebes en Struikheide deden het goed.

Landgoederen

In die tijd waaide er ook een andere economische wind. Voorheen waren de niet verkavelde gronden buiten de dorpen gemeenschappelijk bezit, waarvan iedereen gebruik kon maken. In de 19e eeuw kwam er een privatiseringsgolf en werden grote stukken land verkocht aan particulieren. Zo ontstonden de vele landgoederen, die we nog steeds op de Veluwe vinden. Later is een deel weer teruggekocht door de staat (Staatsbosbeheer) of particuliere organisaties als Natuurmonumenten of Het Geldersch Landschap.

De etappes

De Edelherttrail over de Veluwe is opgedeeld in 5 etappes:

• Etappe 1: van Harderwijk naar Staverden: 15,5 km
• Etappe 2: van Staverden naar Nieuw-Milligen: 16,1  km
• Etappe 3: van Nieuw-Milligen naar Hoenderloo: 19,8 km
• Etappe 4: van Hoenderloo naar Loenen: 16,2 km
• Etappe 5: van Loenen naar Velp: 19,5 km

Etappes 6 t/m 9 vind je in traject 2: van IJssel naar Maas via het Reichswald
Etappes 10 t/m 15 vind je in traject 3: de Maas in al haar verschijningsvormen
Etappes 16 t/m 19 vind je in traject 4: naar het Zuid-Limburgse heuvelland
Etappes 20 t/m 22 vind je in traject 5: van Zuid-Limburg naar Monschau

Praktisch

Vervoer

Het beginpunt (Harderwijk) en eindpunt (Velp) van dit deeltraject zijn bereikbaar per trein. Als je de etappes als dagtocht wil doen is het improviseren met vervoer. Idee is om met twee auto's te gaan en een auto bij eindpunt te parkeren. Of je zet fietsen bij eindpunt en fietst terug, als je daar genoeg energie voor hebt. Qua openbaar vervoer:

• Harderwijk: bereikbaar per trein.
• Staverden - Harderwijk: met streekbus 104 (vanaf Apeldoorn en Harderwijk), maar niet in het weekend.
• Nieuw-Milligen - Staverden: met streekbus 104 (vanaf Apeldoorn en Harderwijk), maar niet in weekend.
• Hoenderloo - Nieuw-Milligen: met streekbus 108 naar Apeldoorn en dan met streekbus 104 terug naar Nieuw-Milligen, maar niet in weekend.
• Loenen - Hoenderloo: met streekbus 43 naar Apeldoorn en dan streekbus 108 naar Hoenderloo.
• Velp - Loenen: met streekbus 43.
• Check vooraf: 9292.nl

Suggesties om te overnachten

De start en eindpunten van de etappes zijn zo gekozen dat je er met trein of bus kunt komen. Overnachtingsplekken liggen vaak in de buurt van de startplekken, maar niet altijd.

• Harderwijk: startplek, maar voor wie er wil overnachten is er vast iets te vinden, bijvoorbeeld in de Stadsboerderij.
• Staverden: op ca. 3 km voor Starverden, aan de route, ligt Hotel de zwarte Boer.
• Nieuw-Milligen: het is een kruispunt waar geen hotel is. Optie is om in Garderen te overnachten, bijvoorbeeld bij Onder de Molen. Of in Uddel bij de Buxushoeve.
• Hoenderloo: bijvoorbeeld bij Hotel de Boer'nkinkel.
• Loenen: bijvoorbeeld bij Hotel de Loenermark.

Etappe 1: Harderwijk - Staverden

Afstand 15,5 km, 100 m stijgen en 75 m dalen.

De etappe in het kort
De eerste etappe van de Edelherttrail begint in Harderwijk. Via de dennenbossen van het stadje kom je uit op de grote zandverstuiving Beekhuizerzand met helm- en buntgras, wellicht een zandhagedis en af en toe een grote vliegden. Langs de kronkelige paadjes door de dennenbossen die volgen groeit kraaihei en bosbes. Kleine hulstplanten verraden de aanwezigheid van edelherten, woelplekken die van wilde zwijnen. Je loopt vervolgens door het stroomgebied van de Leuvenumse beek, de langste beek van de Veluwe. Na steeds meer doorkijkjes over vaak bloemrijke graslanden nader je landgoed Staverden. Hier is de kans best groot om een kudde edelherten of reeën te spotten.

Etappe 2: Staverden - Nieuw-Milligen

Afstand 16,1 km, 100 m stijgen en dalen

De etappe in het kort
Vanuit Staverden vervolg je de Edelhertrail door het fraaie landgoed. Langs de beek die nu Staverdense beek heet, en later langs de Molenbeek. Je loopt door oude loofbossen, afgewisseld door graslanden en komt uit op een groot heidegebied met droge en natte hei en vennen: het Speulder- en Houtdorperveld. Nu ga je door het bos naar Landgoed ’t Sol met zijn rododendrons, daarna door het cultuurland van Ouwendorp. Wroetsporen in het volgende bos verraden de aanwezigheid van wilde zwijnen. Voordat je Nieuw Milligen bereikt wandel je nog door de heide van het Caitwickerzand (met fraaie jeneverbessen) en een ‘taigabos' met dwergstruiken.

Etappe 3: Nieuw-Milligen - Hoenderloo

Afstand 19,8 km, 150 m stijgen en 130 m dalen

De etappe in het kort
Vanaf Nieuw Milligen voert de Edelherttrail door dennenbossen met bosbes. Je wandelt langs een met heide begroeide zandverstuiving en bereikt het Kootwijker veen, een nog levend hoogveen met bijzondere, zeldzame plantengroei Vanuit een bos steek je de snelweg (A1) vlak naast een wildviaduct. Heide en bossen wisselen elkaar af. De route loopt vaak over smalle kronkelpaadjes tot de gebouwen van Radio Kootwijk opdoemen in de zandvlakte. Vanaf hier blijft het landschap erg open en de hoeveelheden bos gering. Hier lagen een eeuw geleden enorme zandverstuivingen en heidevelden. Pas vlakbij Hoenderloo kom je weer in het bos met veel plekken waar wilde zwijnen een modderbad kunnen nemen.

Etappe 4: Hoenderloo - Loenen

Afstand 16,2 km, 120 m stijgen en 140 m dalen

De etappe in het kort
Vanuit Hoenderloo wandel je door het bos (veel zwijnensporen) naar wildkijkscherm De Ringakker. Met een beetje geluk krijg je daar een wild zwijn, ree, edel- of damhert te zien, maar de beste tijd daarvoor is de vroege ochtend of tegen de schemer. Je wandelt verder over het voormalige Groote Zand, tegenwoordig vrijwel geheel bebost met her en der een klein heideveldje. Vervolgens kom je over landgoed Varenna (van Staatsbosbeheer) en later door natuurgebied de Reeënberg met flinke hoogteverschillen. Hier zijn restanten van de vroegere ijzerindustrie te vinden. In de buurt van Loenen verlaat je het bos en zie je bolle akkers, overblijfselen van de zogenaamde 'potstallandbouw'. 

Etappe 5: Loenen - Velp

Afstand 19,5 km, 180 m stijgen en 190 m dalen

De etappe in het kort
De etappe start in het oude Loenense Bos met oude beuken, omringd door een wal met stekelige struiken (de enkwal) waarmee men vroeger voorkwam dat het vee het bos in liep. Verderop kom je in een meer open bos (zeldzaam hoede- of weidebos), juist dankzij begrazing door het vee. Via landgoed Groenouwe wandel je naar de Zilvense Heide. Hier bevindt zich de IJkbasis Loenermark, dat vroeger werd gebruikt om afstanden te meten. De wandelroute gaat verder via de Imbos en de Rherder-Worthrherderheide met het monument 'de Highlander' als opvallend baken Schotse hooglanders die het werk doen. Je bereikt het Nationaal Park Veluwezoom, heuvelachtig en landschappelijk zeer fraai met heide die wordt beheerd door een schapenkudde en IJslandse pony's. Uiteindelijk bereik je Velp.

Verder wandelen?

Bekijk dan traject 2: van IJssel naar Maas via het Reichswald.