EHBO onderweg

Botbreuk of kneuzing?

Zonder röntgenfoto’s weet je nooit helemaal zeker of het slachtoffer iets gebroken of gekneusd heeft. Toch zijn er wel indicaties waarop je een diagnose kunt baseren. Zo is een botbreuk vaak minder blauw, maar wordt de plek sneller en meer plaatselijk dik dan een kneuzing.

De volgende symptomen wijzen ook op een botbreuk: een rare vorm in de directe omgeving van de pijnlijke plek, geen gevoel in het gewonde lichaamsdeel, het slachtoffer is niet in staat om het gewonde lichaamsdeel te bewegen of om er gewicht op te plaatsen en iemand die tijdens het ongeluk een krakend geluid heeft gehoord. Wanneer het slachtoffer met een breuk verplaatst moet worden, kun je zelf een spalk aanleggen.

Zoek hiervoor twee lange stevige dingen zoals dikke takken. Deze leg je aan weerszijden van het been of de arm. Zorg ervoor dat de takken lang genoeg zijn om aan weerszijden van de breuk ook de gewrichten in te pakken. Rol daarna een slaapzak o.i.d. in de lengte strak op. Vouw de lap stof aan beide zijden (met de u bocht bij de hand of de voet). Zet het geheel vast met meerdere opgerolde mitella’s of stevige repen doek. Leg geen knopen op de breuk zelf.

Maar het meest voorkomende letsel is een verstuikte enkel. Pas hierbij de ICE-methodiek toe: Ice, Compression en Elevation. Koel dus zo snel als mogelijk met koud water de verstuikte enkel. Druk op de wond kan steun geven. Het helpt als het ware je spieren en banden het gewricht bij elkaar te houden. Door het been hoog te houden rem je de vloeistof toevoer naar de enkel toe. Dit remt dus de pijn en bevordert het genezingsproces.

Kleine wond

Ondanks dat er soms veel bloed vrij komt bij een wond hoeft hij niet altijd gehecht te worden. Kijk goed naar de wondranden. Hoe dieper en groter de wond, hoe verder de randen wijken. Wanneer een van de volgende punten het geval is, moet de wond zeker wel gehecht worden. 1) Kijk of je andere huidlagen kunt zien, zoals vetweefsel. Vetweefsel kun je herkennen aan de gele kleur. 2) Als de wond voor langere tijd blijft bloeden. Wanneer het ritmisch naar buiten stroomt kun je er zeker van zijn dat een slagader is geraakt (zie grote wonden). Als de wond sluiten niet lukt kan er geïmproviseerd ‘gehecht’ worden met tape of hechtstrips. Het echte hechten moet eigenlijk altijd in het ziekenhuis gebeuren omdat daar in een steriele omgeving gewerkt wordt.

Wanneer er functie- of krachtsverlies is of als de streek rondom de wond gevoelloos of verdoofd is, moet er zo snel mogelijk een dokter naar kijken. Ga een wond nooit schoonpoetsen, je wrijft kleine vuildeeltjes er dan juist in. Haal grote dingen er met een pincet uit, laat de wond even schoonbloeden of spoel hem voorzichtig rondom schoon met een klein straaltje schoon water. Dep rondom de wond met wat betadine om te desinfecteren. Dek de wond af met gaas (nooit met watjes omdat pluisjes daarvan in de wond kunnen groeien) en plak ruim om de wond af. Een schaafwond behandel je in principe hetzelfde als een kleine wond.

Grotere wonden

Naar flink bloedende en/of wonden met een flink oppervlak moet een dokter kijken. Maar als die niet snel te bereiken is, moet je toch een (snel)verband aanleggen om het bloeden te stoppen en de wond te beschermen tegen vuil. Bekijk de wond eerst goed, een slagaderlijke bloeding stop je niet met een verband. Wanneer het bloed ritmisch naar buiten stroomt moet je de betreffende slagader dicht drukken, tussen de wond en het hart.

Probeer ook grote wonden net als kleine wonden schoon te maken. Stop het bloeden door de wond af te dekken met een steriel gaasje en verbind de wond ruim. Het makkelijkst is het om een snelverband te pakken, je kunt het gaas dan in een snelle beweging vastleggen. Trek als verzorger (zo mogelijk) steriele handschoenen aan. Ten eerste om niet in aanraking te komen met het bloed van het slachtoffer, maar ook om geen vuil of bacteriën in of bij de wond te brengen.

Leg de knoop van het snelverband altijd weg van de wond, het beste is het om dit aan de andere kant van het getroffen ledemaat te doen. Rol nog een drukverband voor extra steun en bescherming (let op: altijd richting hart verbinden). Doe hiervoor eerst wat synthetische watten over de wond en zwachtel het geheel in. Je zorgt nu voor druk op de wond wat het bloeden moet stoppen, de watten zijn er voor een goede drukverdeling. Probeer de wond hoger te houden dan het hart, bijvoorbeeld met een mitella of door het slachtoffer met het been omhoog te laten liggen.

Afgeslagen vingertop

Een vinger, die zoals op de foto alleen zijn topje kwijt is, doet pijn, maar met een goed verband (zie grote wond) is het ergste leed geleden. Wanneer er echt een deel van de vinger (of teen) af is, verbind je ook eerst de wond. Waarschijnlijk heeft het slachtoffer in eerste instantie niet zoveel pijn doordat ook de zenuwen flink beschadigd zijn. Bewaar het stukje vinger dat je kwijt bent steriel in een verband. Dat je dit in je mond moet stoppen is slechts een praatje. Leg de gewonde arm in een mitella (hand hoger dan het hart) en ga zo snel mogelijk naar een dokter.

Onderkoeling

Blauwe lippen, rillen, in elkaar kruipen, onsamenhangend praten of niet goed meer kunnen bewegen: het zijn allemaal symptomen van onderkoeling. Probeer het slachtoffer op een deken of matje te leggen zodat hij weg is van de koude grond. Leg er vervolgens een reddingsdeken overheen met de gouden kant naar boven. Bedek ook het hoofd omdat je daar veel warmte verliest. Bij lichte onderkoeling mag je gerust voor de openhaard gaan zitten en een warme douche nemen. Ernstige onderkoelde patiënten moeten zichzelf weer opwarmen. Leg als hulpverlener de focus op het onderbreken van de temperatuurdaling.

Oververhitting

Wanneer je de warmte niet goed kwijt kan, is er snel sprake van oververhitting. Het slachtoffer hoeft niet eens super warm aan te voelen, maar hij is wel misselijk, duizelig, moe en zwak. Meestal is er sprake van oververhitting als het warm is, maar het gebeurt ook dat iemand bijvoorbeeld een slecht ademde regenjas aanheeft bij een flinke inspanning. De beste remedie is om het slachtoffer (in de schaduw) te laten rusten, lauw water te laten drinken en voorzichtig de polsen en enkels met lauw water af te spoelen. Verwijder natuurlijk ook eventuele warme kleding zoals de regenjas. Bij oververhitting en uitdroging is het belangrijk om het vochtgehalte weer aan te vullen. Zorg dat het slachtoffer goed drinkt maar vooral goed eet. Dit klinkt tegenstrijdig maar door de inname van zouten en mineralen kan je vochtconcentratie goed verdeeld worden. Geef het slachtoffer pinda’s, soep, bouillon en niet te missen: ORS (oral rehydration solution). ORS is een must in de rugzak van wandelaar en hikers!

Verbrandingen

Eerstegraads verbranding: de huid is rood en kan gezwollen en pijnlijk zijn. Hier is niet direct een arts nodig.
Tweedegraads verbranding: de huid ziet er rood, gezwollen en soms kapot uit. Hier is een arts nodig.
Derdegraads verbranding: de huid ziet er zichtbaar geschroeid uit, met witte plekken en (soms) zwarte randen. Hier is een arts nodig.

Bij alle drie de gradaties van brandwonden is het belangrijk om minstens tien minuten met lauw stromend water rondom de verbrande plek te koelen. Het water moet wel over de wond heen lopen, maar de straal mag er nooit direct op staan. Probeer nooit een stuk kleding dat vast zit uit het verbrande deel te trekken, dat is werk voor een dokter.

Giftige dieren

Gif afkomstig van giftige slangen, schorpioenen en spinnen verspreidt zich door het lymfestelsel. Door druk te geven op de lymfevaten wordt de verspreiding van het gif vertraagd. Laat het slachtoffer zo min mogelijk bewegen. Als bovenstaande handelingen zijn uitgevoerd, is het belangrijk dat de patiënt zo snel mogelijk het juiste antigif krijgt. Een foto of goede omschrijving van het dier is belangrijk voor de arts om het juiste antigif te kiezen.   

Let op: uitsnijden, uitzuigen of het aanleggen van een tourniquet is niet verstandig bij vergiftiging.